راهنمای رژیم کتوژنیک

رژیم کتوژنیک (به اختصار «رژیم کتو»)،‌ یک رژیم غذایی کم‌کربوهیدرات و پرچرب بوده که فواید بسیاری را برای سلامتی به همراه می‌آورد. در واقع، بیشتر از ۲۰ مطالعه نشان‌دهنده فایده این نوع رژیم در کمک به کاهش وزن و بهبود سلامت است. [۱] احتمالا رژیم‌های کتوژنیک فوایدی در مقابله با دیابت، سرطان، صرع و بیماری آلزایمر دارند [۲، ۳، ۴، ۵]. اما رژیم کتوژنیک دقیقا چیست؟ مناسب چه کسانی است و چه اصول دارد؟ برای پاسخ به این سوالات و سوالات مشابه در مورد رژیم کتوژنیک، ادامه این مطلب از مجله ورزشی اکتین را دنبال کنید.

اطلاعات موجود در این مقاله نباید به عنوان توصیه پزشکی تلقی شده و جایگزین راهنمایی‌های پزشک متخصص شود. به خوانندگان عزیز مخصوصا اشخاصی که دچار مشکلات سلامتی هستند توصیه می‌شود تا قبل از ایجاد هر گونه تغییر در تغذیه و سبک زندگی یا شروع مصرف مکمل‌های دارویی و غذایی حتما با پزشک خود مشورت نمایند.

رژیم کتوژنیک چیست؟

رژیم کتوژنیک یک رژیم غذایی کم‌کربوهیدرات بوده که حاوی مقادیر زیادی چربی است و همچنین شباهت‌های بسیاری با رژیم غذایی «اتکینز» و «کم‌کربوهیدرات» دارد.

این رژیم غذایی شامل کاهش شدید میزان مصرف کربوهیدرات و جایگزینی آن با چربی است. کاهش مصرف کربوهیدرات، بدن شما را در یک وضعیت خاص متابولیکی تحت عنوان «کتوز» یا «کتوزیس (Ketosis)» قرار می‌دهد.

با این رویکرد، بدن شما کارایی بسیار زیادی در سوزاندن چربی و استفاده از آن به عنوان سوخت پیدا می‌کند. همچنین در کبد، چربی‌ها به کتون تبدیل شده که انرژی لازم برای مغز را فراهم می‌کند. [۶، ۷]

رژیم‌های کتوژنیک باعث کاهشی چشمگیر در سطوح قند خون و انسولین شده که همراه با افزایش میزان کتون‌ها، فواید بسیاری را برای سلامت به همراه دارند. [۶، ۸، ۹، ۱۰، ۱۱]

انواع رژیم کتوژنیک

انواع مختلفی از رژیم کتوژنیک وجود دارد که شامل موارد زیر است:

• رژیم کتوژنیک استاندارد (SKD): شامل مقادیر بسیار کمی از کربوهیدرات، مقادیر متوسط از پروتئین، و چربی زیاد است. عمدتا شامل ۷۵٪ چربی، ۲۰٪ پروتئین، و تنها ۵٪ کربوهیدرات است[۱].
• رژیم کتوژنیک چرخه‌‌ای (CKD): این رژیم غذایی شامل دوره‌هایی از مصرف بیشتر کربوهیدرات است. به عنوان مثال، ۵ روز رژیم کتوژنیک به همراه ۲ روز مصرف بیشتر کربوهیدرات.
• رژیم کتوژنیک هدفمند (TKD): این رژیم غذایی به شما اجازه مصرف کربوهیدرات‌های بیشتری را در نزدیک زمان تمرین می‌دهد.
• رژیم کتوژنیک سرشار از پروتئین: شبیه به رژیم کتوژنیک استاندارد است، با این تفاوت که حاوی مقادیر بیشتری از پروتئین است. میزان تناسب درشت‌مغذی‌ها در این رژیم به صورت ۶۰٪ چربی، ۳۵٪ پروتئین، و ۵٪ کربوهیدرات است.

با این حال، تنها رژیم کتوژنیک استاندارد و سرشار از پروتئین به صورت گسترده مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. رژیم‌های کتوژنیک چرخه‌ای یا هدفمند، روش‌هایی پیشرفته‌تر بوده و عمدتا توسط بدنسازان و ورزشکاران مورد استفاده قرار می‌گیرد.

اطلاعات موجود در این مقاله اغلب در مورد نوع استاندارد این رژیم غذایی بوده، هرچند بسیاری از قواعد آن را می‌توان به سایر انواع این رژیم تعمیم داد.

رژیم‌های کتوژنیک در کاهش وزن کمک‌کننده هستند

یک رژیم کتوژنیک، راهی موثر در کاهش وزن و عوامل موثر در بروز بیماری‌ها است[۸، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۲، ۱۳].

در واقع، تحقیقات نشان می‌دهند که رژیم کتوژنیک بسیار برتر از رژیم غذایی کم‌چرب متداول است[۲، ۱۴، ۱۵، ۱۶].

علاوه بر این، رژیم کتوژنیک آنچنان به شما احساس سیری می‌دهد که بدون نیاز به شمارش کالری‌ها یا نظارت بر مقدار غذای مصرفی، وزن کم می‌کنید[۱۶].

در یک مطالعه، افرادی که رژیم کتوژنیک را انتخاب نمودند، ۲.۲ برابر بیشتر از سایر افرادی که یک رژیم غذایی کم‌چرب با کالری محدود داشتند، وزن کم کردند. همچنین سطوح تری‌گلیسرید و کلسترول HDL بهبود یافت[۱۷].

در مطالعه‌ای دیگر، افراد پیرو رژیم کتوژنیک، ۳ برابر بیشتر از سایر افرادی که از رژیم توصیه‌شده خیریه Diabetes UK پیروی می‌کردند، وزن کم کردند[۱۸].

دلایل مختلفی برای برتری رژیم غذایی کتوژنیک از رژیم کم‌چرب یا رژیم غذایی سرشار از پروتئین، وجود دارد[۱۴، ۱۹، ۲۰].

افزایش سطوح کتون‌ها، کاهش سطوح قند خون و بهبود حساسیت به انسولین را می‌توان از جمله این دلایل نام برد [۲۱، ۲۲، ۲۳، ۲۴، ۲۵، ۲۶].

رژیم‌های کتوژنیک برای دیابت و پیش‌دیابت

دیابت را می‌توان به عنوان تغییراتی در متابولیسم، سطوح بالای قند خون و اختلال در فعالیت انسولین توصیف کرد[۲۷].

رژیم کتوژنیک می‌تواند به شما در کاهش چربی بدن کمک کند، سطوح بالای چربی بدن ارتباط نزدیکی با دیابت نوع دوم، پیش‌دیابت و سندروم متابولیک دارد[۲۸، ۲۹، ۳۰].

یک مطالعه دریافت که رژیم کتوژنیک می‌تواند باعث بهبود حساسیت به انسولین تا ۷۵٪ شود[۲۹].

مطالعه‌ای دیگر که بر روی افراد مبتلا به دیابت نوع دوم انجام شد، دریافت که ۷ نفر از ۲۱ شرکت‌کننده، با داشتن این رژیم غذایی موفق به قطع داروهای مرتبط با بیماری دیابت شدند[۲۸].

در مطالعه‌ای دیگر، گروهی از شرکت‌کنندگان پیرو رژیم کتوژنیک ۱۱,۱ کیلوگرم کاهش وزن را تجربه کردند. در مقابل، گروهی دیگر که مقادیر کربوهیدرات بیشتری مصرف می‌کردند تنها ۶.۹ کیلوگرم کاهش وزن داشتند. زمانی که ارتباط میان وزن و دیابت نوع دوم را در نظر بگیریم، این تفاوت در کاهش وزن مهم خواهد بود [۲، ۳۱].

علاوه بر این، ۹۵,۲ درصد از افراد گروه کتوژنیک قادر به توقف یا کاهش مصرف داروهای دیابت شدند، در حالی که تنها ۶۲ درصد از افراد گروه دیگر موفق به انجام این کار شدند[۲].

سایر فواید رژیم کتوژنیک

جالب است بدانید که در واقع، رژیم کتوژنیک به منظور روشی برای درمان بیماری‌های عصبی مانند صرع به‌ وجود آمد.

مطالعات انجام شده حاکی از فواید این رژيم برای برخی از مشکلات مربوط به سلامت هستند:

• بیماری قلبی: رژیم کتوژنیک می‌تواند باعث بهبود عوامل خطرناکی مانند چربی بدن، سطوح کلسترول HDL، فشار خون و سطوح قند خون شود[۳۲، ۳۳].
• سرطان: این رژیم در حال حاضر در درمان انواع سرطان و کاهش سرعت رشد تومور‌ها استفاده می‌شود[۴، ۳۴، ۳۵، ۳۶].
• بیماری آلزایمر: رژیم کتوژنیک می‌تواند به بهبود علائم بیماری آلزایمر و کاهش سرعت پیشروی آن کمک کند[۵، ۳۷، ۳۸]. 
• صرع: تحقیقات نشان می‌دهد که رژیم کتوژنیک می‌تواند باعث کاهشی چشمگیر در دفعات تشنج در کودکان مبتلا به صرع شود[۳].
• بیماری پارکینسون: یک مطالعه دریافت که این رژیم به بهبود علائم بیماری پارکینسون کمک می‌کند[۳۹]. 
• سندرم تخمدان پلی‌کیستیک: رژیم کتوژنیک می‌تواند به کاهش سطوح انسولین که نقشی کلیدی در سندرم تخمدان پلی‌کیستیک داشته کمک کند[۴۰]. 
• آسیب‌های مغزی: یک مطالعه انجام شده بر روی حیوانات نشان داد که این رژیم غذایی می‌تواند باعث کاهش اثرات ضربه مغزی شده و به بهبودی بعد از وقوع آسیب مغزی کمک کند[۴۱]. 
• آکنه: سطوح پایین انسولین و کاهش میزان مصرف قند و مواد غذایی فرآوری‌شده می‌تواند در بهبود آکنه مفید باشد[۴۲]. 

با این حال، هنوز تحقیقات انجام شده بر روی اکثر موارد فوق به نتیجه قطعی نرسیده‌اند.

غذاهای غیرمجاز در رژیم کتوژنیک

در رژیم غذایی کتوژنیک، مصرف هر نوع غذای حاوی مقادیر بالای کربوهیدرات باید محدود شود.

در ادامه برخی از غذاهایی را که باید به صورت محدود مصرف شده یا حتی قطع شوند را مشاهده می‌کنید:

• غذاهای حاوی قند: نوشابه، آب میوه، اسموتی‌ها، کیک، بستنی، آب‌نبات و…
• غلات و نشاسته: محصولات تولید‌شده از گندم، برنج، پاستا، غلات صبحانه و…
• میوه: تمام میوه‌ها به جز مقادیر کمی از توت‌ها مانند توت‌فرنگی.
• لوبیا و حبوبات: نخودفرنگی، لوبیا قرمز، عدس، نخود و…
• سبزیجات ریشه‌ای: سیب‌زمینی، سیب‌زمینی شیرین، هویج و…
• محصولات رژیمی و کم‌چرب: این محصولات بسیار فرآوری شده و حاوی مقادیر زیادی از کربوهیدرات هستند.
• برخی چاشنی‌ها و سس‌ها: مواردی که حاوی قند و چربی‌های غیرسالم هستند.
• چربی‌های غیرسالم: محدود کردن مصرف روغن‌های گیاهی فرآوری‌شده، مایونز، و…
• الکل: به دلیل داشتن کربوهیدرات، اغلب نوشیدنی‌های الکلی می‌توانند شما را از حالت کتوز خارج نمایند.
• مواد غذایی رژیمی و بدون شکر: این مواد غذایی اغلب بسیار فرآوری شده و حاوی مقادیر زیادی از الکل شکر بوده که می‌تواند سطوح کتون‌های بدن را دچار تغییر کنند.

• خلاصه این بخش از مصرف مواد غذایی حاوی کربوهیدرات مانند غلات، قند‌ها، حبوبات، برنج، سیب‌زمینی، آب‌نبات، آب‌میوه، و اغلب میوه‌ها خودداری کنید.

غذاهای مجاز در رژیم کتوژنیک

اگر قصد دنبال کردن رژیم کتوژنیک را دارید، شما باید اساس مواد غذایی مصرفی خود را بر موارد زیر بگذارید:

• گوشت: گوشت قرمز، استیک، ژامبون، بیکن، مرغ و بوقلمون.
• ماهی چرب: مانند سالمون، قزل‌آلا، تن و ماهی خال‌مخالی.
• تخم‌ها: به سراغ مصرف کامل تخم‌های ماکیان مراتع و حاوی امگا-۳ بروید.
• کره و خامه: بهتر است به سراغ انواع محلی آن بروید.
• پنیر: پنیر‌های فرآوری نشده مانند چدار، بز، خامه‌ای، بلوچیز، یا موزارلا.
• مغز‌ها و دانه‌ها: بادام، گردو، تخم کتان، تخم کدو، دانه‌های چیا و…
• روغن‌های سالم: در درجه اول روغن زیتون ناب، روغن نارگیل و آووکادو.
• آووکادو: مصرف آووکادو‌ی کامل و تازه.
• سبزیجات کم‌کربوهیدرات: اغلب سبزیجات سبز، گوجه‌فرنگی، پیاز، فلفل‌ها و…
• چاشنی‌ها: می‌توانید از نمک، فلفل، و اغلب ادویه‌ها استفاده کنید.

بهتر است که پایه رژیم غذایی خود را بر روی مواد غذایی کامل و فرآوری‌نشده بگذارید.

یک مثال از برنامه غذایی ۱ هفته‌ای

به منظور کسب ایده از نحوه چیدمان برنامه غذایی در رژیم کتوژنیک، به مثال زیر توجه نمایید:

شنبه

• صبحانه: بیکن یا ژامبون، تخم‌مرغ و گوجه.
• نهار: سالاد مرغ به همراه روغن زیتون و پنیر فتا.
• شام: سالمون و مارچوبه سرخ‌شده در کره.

یکشنبه

• صبحانه: املت تخم‌مرغ، گوجه، پنیر بز به همراه ریحان.
• نهار: میلک‌شیک تهیه‌شده از شیر بادام، کره بادام‌زمینی، پودر کاکائو، و استویا (جایگزین شکر به منظور حذف کربوهیدرات).
• شام: کوفته، پنیر چدار و سبزیجات

دوشنبه

• صبحانه: یک میلک‌شیک کتوژنیک (این مورد یا این مورد را امتحان کنید).
• نهار: سالاد میگو به همراه روغن زیتون و آووکادو.
• شام: استیک به همراه پنیر پارمزان، بروکلی و سالاد.

سه‌شنبه

• صبحانه: املت شامل، آووکادو، سس سالسا، فلفل، پیاز و ادویه‌های مختلف.
• نهار: مقداری آجیل به همراه کرفس، گواکامول و سس سالسا.
• شام: مرغ تزیین شده با سس پستو و پنیر خامه‌ای، به همراه سبزیجات.

چهارشنبه

• صبحانه: املت ژامبون و پنیر به همراه سبزیجات.
• نهار: ژامبون و پنیر به همراه آجیل.
• شام: ماهی سفید، تخم‌مرغ، و اسفناج پخته شده در روغن نارگیل.

پنجشنبه

• صبحانه: تخم‌مرغ سرخ‌شده به همراه بیکن و قارچ.
• نهار: برگر بدون نان با پنیر، سالسا و گواکامول.
• شام: استیک و تخم‌مرغ به همراه سالاد.

جمعه

• صبحانه: ماست بدون قند به همراه کره بادام‌زمینی، پورد کاکائو و استویا.
• نهار: گوشت سرخ‌شده در روغن نارگیل به همراه سبزیجات.
• شام: برگر بدون نان به همراه ژامبون، تخم‌مرغ و پنیر.

همیشه سعی کنید تغییراتی در نوع سبزیجات و گوشت مصرفی خود اعمال کنید، زیرا هر نوع از آنها حاوی مواد مغذی متفاوتی است.

در صورت احساس گرسنگی در بین وعده‌های غذایی، از میان‌وعده‌های سالم و مورد تایید رژیم کتو استفاده کنید:

• گوشت یا ماهی چرب
• پنیر
• یک مشت از مغز‌ها و دانه‌ها
• پنیر و زیتون
• ۱-۲ تخم مرغ آب‌پز
• شکلات تلخ ۹۰٪
• یک شیک کم‌کربوهیدرات شامل شیر بادام، پودر کاکائو و کره تولید‌شده از مغز‌ها
• ماست پرچرب مخلوط شده با کره بادام‌زمینی و پودر کاکائو
• توت‌فرنگی و خامه
• سهم کوچکی از باقی‌مانده وعده‌های غذایی

نکاتی درباره غذاخوردن در بیرون از خانه

زمانی که رژیم کتوژنیک داشته باشید، غذاخوردن در بیرون از خانه چندان سخت نخواهد بود.

اغلب رستوران‌ها انواع غذاهای حاوی گوشت یا ماهی را ارایه می‌دهند. شما می‌توانید این غذاها را سفارش داده و هر نوع مواد غذایی حاوی کربوهیدرات مانند نان را با سبزیجات اضافه جایگزین کنید.

غذاهای حاوی تخم‌مرغ مانند املت هم از گزینه‌های عالی هستند.

برگر بدون نان هم از موارد دیگر است. همچنین می‌توانید سیب‌زمینی سرخ‌شده را با سبزیجات جایگزین کنید. مقداری آووکادو، پنیر، ژامبون یا تخم‌مرغ هم به غذا اضافه کنید.

برای دسر، به سراغ انواع مواد غذایی بدون شکر و حاوی پنیر و خامه بروید.

عوارض جانبی و نحوه کاهش آنها

گرچه رژیم غذایی کتوژنیک برای افراد سالم کاملا ایمن است، اما در ابتدا تا زمانی که بدن به تغییرات جدید عادت کند، امکان وقوع برخی اثرات جانبی وجود دارد.

به مجموعه این عوارض، «آنفولانزای کتو» گفته شده که معمولا بعد از گذشت چند روز از بین خواهد رفت.

آنفولانزای کتو شامل کاهش سطوح انرژی و فعالیت مغزی، افزایش گرسنگی، اختلالات خواب، حالت تهوع، مشکلات گوارشی و کاهش توانایی در تمرینات ورزشی است.

به منظور کاهش این عوارض در چند هفته‌ اول می‌توانید به جای رژیم کتوژنیک، یک رژیم کم‌کربوهیدرات را دنبال کنید. از این طریق بدن شما قبل از حذف کامل کربوهیدرات‌ها، یاد می‌گیرد که بیشتر از چربی‌ها استفاده کند.

یک رژیم کتوژنیک می‌تواند تعادل آب و املاح معدنی بدن را دچار تغییر کند، پس افزودن مقداری نمک به وعده‌های غذایی و مصرف مکمل‌های حاوی املاح معدنی کمک‌کننده است.

بهتر است به منظور کاهش اثرات جانبی، روزانه ۳,۰۰۰ الی ۴,۰۰۰ میلی‌گرم سدیم، ۱,۰۰۰ میلی‌گرم پتاسیم و ۳۰۰ میلی‌گرم منیزیم مصرف کنید.

حداقل در زمان شروع، مهم است تا زمانی که کاملا سیر نشده‌اید غذا بخورید و از محدود نمودن کالری‌ها بپرهیزید. معمولا رژیم کتوژنیک بدون ایجاد محدودیت در کالری‌های دریافتی باعث کاهش وزن می‌شود.

مکمل‌های غذایی مناسب برای رژیم کتوژنیک

اگرچه هیچ مکمل غذایی خاصی مورد نیاز نیست،‌ اما مصرف موارد زیر می‌تواند مفید باشند:

• روغن MCT: با افزودن این روغن به نوشیدنی‌ها یا ماست انرژی مورد نیاز بدن تامین شده و سطوح کتون‌ها افزایش خواهد یافت.
• املاح معدنی: افزودن نمک و سایر املاح معدنی به منظور ایجاد تغییر در تعادل آب و املاح معدنی بدن در زمان شروع رژیم مهم است.
• کافئین: کافئین برای انرژی، چربی‌سوزی، و کارایی بدن مفید است.
• کتون‌های اگزوژن: این مکمل می‌تواند به افزایش سطوح کتون‌های بدن کمک کند.
• کراتین: کراتین فواید بسیاری برای سلامت و کارایی بدن داشته و در زمان ترکیب رژیم کتوژنیک با تمرینات ورزشی بسیار مفید خواهد بود.
• پروتئین وی: افزودن نصف پیمانه از پروتئین وی به شیک‌ها یا ماست می‌تواند به افزایش میزان پروتئین مصرفی روزانه کمک کند.

سوالات متداول در مورد رژیم غذایی کتوژنیک

در ادامه، برخی از سوالات متداول و پاسخ آنها را مشاهده خواهید کرد:

۱. آیا می‌توانم دوباره کربوهیدرات بخورم؟

بله. اگرچه در ابتدا بسیار مهم است که مقدار مصرف کربوهیدرات را به طرز چشمگیری کاهش دهید، اما بعد از گذشت ۲-۳ ماه می‌توانید در برخی مواقع به سراغ کربوهیدرات‌ها بروید. اما باید سریعا به رژیم غذایی خود برگردید!

۲. آیا عضله از دست خواهم داد؟

در هر نوع رژیم غذایی احتمال از دست دادن مقداری عضله وجود دارد. با این حال، مصرف زیاد پروتئین و سطوح بالای کتون‌ها در به حداقل‌رساندن این مساله مفید خواهند بود، مخصوصا اگر در کنار تمرینات قدرتی باشد.

۳. آیا می‌توانم در طول این رژیم غذایی عضله‌سازی هم بکنم؟

بله، اما ممکن است فرایند عضله سازی به خوبی زمانی که رژیم غذایی شما حاوی مقادیری از کربوهیدرات است پیش نرود.

۴. آیا نیاز به بارگیری کربوهیدرات است؟

خیر. با این حال، گاهی اوقات مصرف کالری‌های بیشتر در روز می‌تواند مفید باشد.

۵. چه مقدار پروتئین باید مصرف کنم؟

مقدار مصرف پروتئین باید در حد متعادل باشد، زیرا مصرف بیش‌از‌حد آن می‌تواند باعث نوسان در سطوح انسولین و کاهش مقدار کتون‌ها شود. حداکثر مقدار پروتئین باید حدود ۳۵٪ کل کالری‌های مصرفی باشد.

۶. در صورتی که دائما احساس خستگی و ضعف داشته باشم، چه دلیلی دارد؟

احتمالا هنوز کاملا وارد حالت کتوز نشده‌ یا بدن شما به طور کارآمد از چربی به عنوان سوخت استفاده نمی‌کند. به منظور مقابله با این وضعیت، مقدار مصرف کربوهیدرات خود را باز هم کاهش داده و به موارد نوشته شده در این مقاله رجوع کنید. یک مکمل روغن MCT یا کتون می‌تواند به شما کمک کند.

۷. ادرار من بویی شبیه به میوه دارد. دلیل آن چه می‌تواند باشد؟

جای نگرانی وجود ندارد. این به دلیل دفع مواد تولید‌شده در فرآیند کتوز است.

۸. نفس من بو می‌دهد. چه کنم؟

این یک اثر جانبی شایع است. بهتر است از آب طعم‌دار‌شده طبیعی یا آدامس استفاده کنید.

۹. شنیده‌ام که کتوز وضعیتی خطرناک است. آیا درست است؟

اغلب افراد کتوز و کتواسیدوز را با هم اشتباه می‌گیریند. مورد اول طبیعی بوده، اما مورد دوم تنها زمانی رخ می‌دهد که فرد مبتلا به دیابت بوده و وضعیت بیماری مدیریت نشده باشد.

۱۰. من دچار مشکلات گوارشی و اسهال شده‌ام. چه کنم؟

این مورد یک اثر جانبی شایع بوده و معمولا بعد از گذشت ۳ الی ۴ هفته از بین خواهد رفت. در صورتی که همچنان ادامه داشت به سراغ مصرف سبزیجات با فیبر بالا بروید. از طرفی، مکمل‌های حاوی منیزیم می‌توانند در بهبود یبوست کمک‌کننده باشند.

رژیم کتوژنیک عالی بوده، اما مناسب همه نیست

یک رژیم کتوژنیک می‌تواند برای افراد چاق، مبتلا به دیابت، و اشخاصی که نیاز به بهبود سلامت متابولیکی خود دارند مناسب باشد.

این رژیم برای ورزشکاران حرفه‌ای یا اشخاصی که نیاز به افزایش حجم عضلانی یا وزن دارند چندان مناسب نیست.

همانند سایر رژیم‌های غذایی، باید پایبندی خود را به این رژیم حفظ کرده و به دنبال نتایج در درازمدت باشید.

با این اوصاف، بهبود سلامتی و بهبود روند کاهش وزن را می‌توان از موارد اثبات‌شده رژیم کتوژنیک دانست.

امیدواریم این مطلب مورد توجه شما قرار گرفته باشد. با ما در بخش نظرات در ارتباط باشید. مجله ورزشی اکتین ماده است تا با ارائه مقالات به روز و علمی به سوالات شما پاسخ دهد.